Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, σε ειδική τελετή που πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Πολιτισμού και Ιστορίας του νησιού, ανακηρύχθηκε επίτιμη δημότης Καλύμνου. Κατά την αντιφώνησή της η κυρία Σακελλαροπούλου είπε τα εξής:
«Κύριε Δήμαρχε,
Με μεγάλη χαρά βρίσκομαι σήμερα στην όμορφη Κάλυμνο, ένα νησί στενότατα συνδεδεμένο με τη ναυτική μας παράδοση, τόπο ανθρώπων ζεστών και δημιουργικών, με σπίτια και καρδιές ανοιχτές, με κήπους ολάνθιστους όπου «μαϊστραλίζουν οι μανταρινιές» όπως έγραψε ο Οδυσσέας Ελύτης. Νησί κατοικημένο από τη νεολιθική εποχή, καταγράφεται για πρώτη φορά στην Ιλιάδα του Ομήρου, στον κατάλογο με τα πλοία που έλαβαν μέρος στην εκστρατεία των Αχαιών εναντίον της Τροίας. Τότε αποκαλούνταν Κάλυδνα, από τις λέξεις καλός και ύδνα, δηλαδή ωραίος και νερό. Είναι ένα όνομα που μας κάνει να σκεφτούμε πόσο εύηχα και ευρηματικά ονοματοδοτούσαν τους τόπους οι αρχαίοι μας πρόγονοι, με τι ποιητική ακρίβεια συμπύκνωναν τα χαρακτηριστικά τους σε μια μονάχα λέξη. Γιατί η Κάλυδνα, που θα γίνει Κάλυμνος από τον 5ο αιώνα π.Χ., ήταν και παραμένει μια νήσος γλυκοκυματούσα που αρμενίζει στα διάφανα νερά του Αιγαίου, περιτριγυρισμένη από τις νησίδες της, την Τέλενδο, την Ψέριμο, τα Γλαρονήσια, τον Άγιο Νικόλαο, τον Άγιο Ανδρέα. Και στα χώματά της, η αρχαιότητα θα σμίξει με τα παλαιοχριστιανικά χρόνια και μαζί θα συναντήσουν το Βυζάντιο, την Ανατολή, μέσω των συχνών επαφών με τις απέναντι ακτές, αλλά και τη Δύση, την περίοδο της ιταλοκρατίας.
Ο Βυζαντινολόγος Καρλ Κρούμπαχερ που θα επισκεφθεί την Κάλυμνο το 1886 θα γράψει: «… Εδώ στη φτωχιά καλύβα του απλού Καλύμνιου, του ανεμοδαρμένου ναυτικού που δεν φοβάται τον καιρό και τις φουρτούνες, του εργατικού τεχνίτη και μάστορα, να ’ρθείς να μείνεις, ξένε, αν θες να γνωρίσεις την πνευματική σβελτάδα, τη σωματική αξιοσύνη, τον καλό χαρακτήρα του γένους των Ελλήνων – παρ’ όλα όσα υπέφερε». Και όλοι οι ερευνητές, οι ιστορικοί, οι ανθρωπολόγοι που βρέθηκαν στο νησί θα υπογραμμίσουν την αγάπη των Καλύμνιων για τον «βράχο τους» παρότι λίγα είχε να τους προσφέρει. Αντιμέτωποι μ’ ένα άγονο έδαφος και λιγοστές υποδομές «οι Καλύμνιοι, σαν τολμηρός, εργατικός και αιγαιοπελαγίτικος λαός που ήταν, σκέφτηκαν να εκμεταλλευτούν τη θάλασσα, που τη θεωρούσαν έναν πελώριο κάμπο», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η ερευνήτρια Νικολέτα Τσίγκρα.
Αλλά αυτός ο «κάμπος με τα σφουγγάρια» έκρυβε πολλούς κινδύνους. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη φορά που είδα τον χορό του «πιασμένου μηχανικού», αυτή την συγκινητική απόδοση φόρου τιμής στους σφουγγαράδες που προσβάλλονταν από τη νόσο των δυτών. Ο πρωτοχορευτής ο οποίος, αναπαριστάνοντας τον ημιπαράλυτο μηχανικό, τρέμει, πέφτει και ξανασηκώνεται για να χορέψει πετώντας το μπαστούνι του, εκφράζει όλη την λεβεντιά και την αντρειοσύνη των σφουγγαράδων, ανατροφοδοτώντας τη μνήμη της στέρησης, της ανέχειας και του ηρωισμού. «Ο βουτηχτής παίζει πασέτα τη ζωή του», έγραψε ο Ανδρέας Καρκαβίτσας. «Το γνωρίζουν όλοι· το καλογνωρίζει πρώτος αυτός. Για τούτο μεταλαβαίνουν πριν φύγουν από το νησί· για τούτο οι καπετάνιοι παίρνουν σάβανα, κεριά και λιβάνι μαζί με τη γαλέτα κι άλλα χρειαζούμενα». Εξοικειωμένοι με τον κίνδυνο, απαξιώνοντας τον φόβο, ζώντας από μια δουλειά που καθημερινά συνομιλούσε με τον θάνατο, οι Καλύμνιοι σπογγαλιείς δημιούργησαν έναν ξεχωριστό πολιτισμό, συνυφασμένο με τη θάλασσα και το σφουγγάρι. Και είναι ένας πολιτισμός ζωντανός, παρ’ όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η σπογγαλιεία, τα οποία πιστεύω ότι θα έχουμε την ευκαιρία να συζητήσουμε.
Αλλά η σημερινή Κάλυμνος δεν προσβλέπει μόνο στη σπογγαλιεία για να ζήσει. Υπήρξε και παραμένει το νησί των σφουγγαράδων, αλλά ταυτόχρονα είναι το νησί της αναρρίχησης, με τις πολλές περιπατητικές διαδρομές και τις εξερευνητικές προκλήσεις, το νησί των καταδύσεων και του ήπιου τουρισμού. Χαίρομαι για την αναπτυξιακή πορεία του νησιού και τις ευοίωνες προοπτικές του, τις οποίες ενισχύει η πρόσφατη ίδρυση της Ακαδημίας Εμπορικού Ναυτικού όπου προς το παρόν λειτουργεί μόνο σχολή Πλοιάρχων, αλλά ελπίζω πολύ σύντομα να λειτουργήσει και σχολή Μηχανικών. Kι ακόμα, τα προγραμματιζόμενα έργα βελτίωσης όλων των διδακτηρίων και η κατασκευή νέου λιμανιού, η αποκατάσταση του κτιρίου του λιμεναρχείου καθώς και των μεσαιωνικών κάστρων του νησιού.
Αγαπητοί μου συμπολίτες,
Αισθάνομαι μεγάλη τιμή και συγκίνηση που από σήμερα συγκαταλέγομαι κι εγώ ανάμεσα στους πολίτες της Καλύμνου. Εύχομαι να συνεχίσετε τον αγώνα τον καλό για τη βελτίωση των υποδομών του όμορφου νησιού σας, διατηρώντας, με την ίδια επιμέλεια που επιδεικνύετε ως σήμερα, τον παραδοσιακό του χαρακτήρα. Στην δύσκολη περίοδο που διανύουμε, καθώς η πανδημία δείχνει και πάλι το απειλητικό της πρόσωπο σε όλη τη χώρα εξαντλώντας τις αντοχές μας, πιστεύω ακράδαντα ότι εσείς, οι γενναίοι Καλύμνιοι, προσηλωμένοι στον στόχο του μαζικού εμβολιασμού, θα βγείτε νικητές και από αυτή τη μάχη. Οι ελπίδες μου για σύντομη επάνοδο στην ομαλή καθημερινότητα είναι μεγάλες. Όλοι μαζί θα καταφέρουμε να φτάσουμε στο αίσιο τέρμα αυτής της πρωτόγνωρης δοκιμασίας».
Χαιρετισμός στις εορταστικές εκδηλώσεις για την επέτειο της Ναυμαχίας του Γέροντα
Αμέσως μετά την ολοκλήρωση της τελετής, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας ξεναγήθηκε στα εκθέματα του Κέντρου Πολιτισμού και Ιστορίας και στη συνέχεια παρακολούθησε τις εορταστικές εκδηλώσεις για την επέτειο της Ναυμαχίας του Γέροντα, όπου και απηύθυνε τον ακόλουθο χαιρετισμό:
Ανάμεσα στα πολλά, ανεκτίμητα εκθέματα του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, υπάρχει και ένα πιστοποιητικό συμμετοχής στη Ναυμαχία του Γέροντα, υπογεγραμμένο από προκρίτους της Νήσου Ύδρας. Μ’ αυτό αναγνωρίζεται ο Υδραίος Αθανάσιος Γκίκας ως «συντροφοναύτης εις το πυρπολικόν πλοίον διοικούμενον παρά του Καπετάνιου Γιάννη Ματρόζου, το οποίον κατά την της 29ης Αυγούστου λαμπράν ναυμαχίαν του Γέροντα έκαυσεν, ημέρας ούσης, τουρκικόν πολεμικόν πλοίον, ον εις τα πανιά και πολεμούν». Είναι ένας από τους πολλούς Έλληνες που συμμετείχαν σ’ αυτήν την ιδιαίτερα σημαντική για την έκβαση της Επανάστασης ναυμαχία, όπου ένας καθημαγμένος ελληνικός στόλος αποτελούμενος, μετά την καταστροφή της Κάσου και των Ψαρών, μόνο από 70 πλοία, κατόρθωσε να απωθήσει τις τετραπλάσιες σε μέγεθος ενωμένες δυνάμεις Τούρκων και Αιγυπτίων. Ένας από τους μπουρλοτιέρηδες που ρίχτηκαν ομόθυμα στη φωτιά αψηφώντας τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, την εχθρική υπεροπλία, τα λεφούσια των Οθωμανών. Και μεταγγίζοντας στη ναυτική δεξιοσύνη τους πνεύμα σύμπνοιας και πάθος για την ελευθερία, κατάφεραν να επιβάλλουν την ελληνική κυριαρχία στη θάλασσα, απαραίτητη για να εξασφαλισθούν οι χερσαίες επιχειρήσεις και αναγκαία για να επιβιώσει ο Αγώνας.
Σήμερα, με την ευκαιρία του εορτασμού της επετείου της Ναυμαχίας και του περίλαμπρου ελληνικού θριάμβου, θα ήθελα να υπογραμμίσω τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά εκείνης της συγκυρίας. Η Ναυμαχία του Γέροντα διεξάγεται ενώ μαίνεται ο δεύτερος εμφύλιος. Η άγρια αντιπαλότητα Μωραϊτών, Ρουμελιωτών και Νησιωτών στην πορεία για την εθνική ολοκλήρωση προκαλεί αδελφοκτόνες συρράξεις. Όσα είχαν επιτευχθεί με θυσίες τα προηγούμενα χρόνια κινδυνεύουν. Ο Κιουταχής απειλεί από τον Βορρά και ο Ιμπραήμ από τον Νότο. Οι Τουρκοαιγύπτιοι έχουν καταστρέψει ολοσχερώς την Κάσο και τα Ψαρά, ενώ στη θάλασσα οι ναυτικές συγκρούσεις ανάμεσα σε μοίρες του ελληνικού και του τουρκικού στόλου κοντά στη Σάμο και την Ικαρία παραμένουν αμφίρροπες. Μόνο μετά τη ναυτική νίκη στη Μυκάλη, στις 5 Αυγούστου του 1824, θα αναθαρρήσουν οι Έλληνες, για να συνενωθούν λίγο αργότερα, στις 29 Αυγούστου 1824 και να συντρίψουν την οθωμανική αρμάδα. Υδραίικα, Σπετσιώτικα και όσα Ψαριανά πλοία είχαν απομείνει, υπό την ευφυή αρχηγία του ναυάρχου Μιαούλη και με την καθοριστική συνδρομή των ευέλικτων πυρπολικών υπό τον Παπανικολή, τον Παπαντώνη, τον Βατικιώτη, τον Ματρόζο, τον Τομπάζη, τον Τσαμαδό και άλλους, θα επιτύχουν το φαινομενικά ακατόρθωτο: να ανατινάξουν μια φρεγάτα με χίλιους στρατιώτες και ναύτες, να προκαλέσουν σοβαρές απώλειες στα οθωμανικά πλοία και να τρέψουν σε φυγή τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο.
Αυτή η αντίθεση ανάμεσα στις διχόνοιες, τα πολιτικά πάθη, τις προσωπικές αντιδικίες που ταλάνιζαν τους Έλληνες στην Στερεά και την Πελοπόννησο και τις ταυτόχρονες ναυμαχικές νίκες των Ελλήνων στο Αιγαίο μας καλούν να σκεφτούμε μέσα από ποιες ωδίνες επιτεύχθηκε τελικά η εθνική ολοκλήρωση. Και να αισθανθούμε υπερήφανοι επειδή, παρ’ όλες τις αδυναμίες, τις αντιφάσεις, τις παλινωδίες και τις συγκρούσεις που σημάδεψαν τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, το θαύμα της παλιγγενεσίας συντελέστηκε. Η Ναυμαχία του Γέροντα συνέτεινε τα μέγιστα σ’ αυτό το θαύμα. Υπήρξε ένα σημείο καμπής, μια απρόσμενη όσο και περιφανής ελληνική νίκη που τόνωσε το ηθικό των εξεγερμένων, προκάλεσε ρίγη ενθουσιασμού στην Κάλυμνο και τα γύρω νησιά, διέσωσε τη Σάμο, καθυστέρησε επί επτάμηνο την αποβίβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, και διατήρησε ζωντανή τη φλόγα της Επανάστασης ως την καθοριστική για την έκβαση της εθνεγερσίας Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Τιμάμε με βαθύτατο σεβασμό αυτή τη φωτεινή στιγμή ομοψυχίας και πίστης, που έκανε τον Γάλλο Ναύαρχο Edmond Jurien de la Gravière να πει «Η παγκόσμια ναυτική ιστορία ίσως να μην έχει σελίδα περισσότερο ενδιαφέρουσα απ’ αυτήν για έναν ναυτικό» και τους μπαρουτοκαπνισμένους ναυμάχους των θαλασσών μας, ανάμεσά τους και τον «συντροφοναύτη» Αθανάσιο Γκίκα, για άλλη μια φορά, ήρωες.